Unrhyw cadoediad yn Gaza yn dechreuad, dim y diwedd.

Mae cadoediad yn Gaza rhwng Hamas ac Israel. Bydd gweithredwyr heddwch ym mhobman yn hapus i glywed hyn, ond rydym yn gwybod mai hyn dim ond y dechrau, nid y diwedd – proses yw heddwch, nid digwyddiad.

Ni ddechreuodd gelyniaeth yn y dwyrain canol ynghylch Palestina ar 7 Hydref, 2023, ac ni ddechreuodd ym 1948. Mae nodi neu hyd yn oed amcangyfrif dyddiad yn draethawd PhD ynddo’i hun, ac yn bendant y tu hwnt i beth ysgrifennaf yma. Yr hyn sy’n hysbys serch hynny yw bod cenedlaethau ar genedlaethau o drawma, trais, a chasineb yn tanio’r gwrthdaro.

Mae cwestiynau i’w hateb gan y Gorllewin ynglŷn â’r hil-laddiad yn Gaza, a’r argyfwng dyngarol parhaus – mae’n ymddangos o adroddiadau bod y Gorllewin – yn enwedig America – yn berchen y pŵer oedd ei angen i ddod ag Israel at y bwrdd. Mae’n ymddangos nad oedd Biden neu Blinken yn fodlon defnyddio’r pŵer hynny. Ond bob dydd roedden nhw’n gwrthod gwneud hynny, roedd cannoedd yn marw i drais gan Israel, a channoedd yn llwgu oherwydd diffyg bwyd – roedd peidio â defnyddio’r pŵer yna yn ddewis gwleidyddol. Clywodd gweithredwyr heddwch ar y stryd yn gyson “ni allwn reoli beth sy’n digwydd draw fan’na” neu debyg – ac eto, mae’n ymddangos y gallem, ac rydym wedi bod.

Y tu hwnt i wleidyddiaeth facro’r rhanbarth a dadleuon am atebion, mae un ffaith ddiymwad: mae Gazans angen mewnlifiad enfawr o gymorth ar unwaith i helpu i ddelio â’r argyfwng dyngarol – a bydd angen llawer mwy arnynt i ailadeiladu Gaza – gan gynnwys pob un o’r 23 allan o 23 ysbytai aiff cael eu rendro’n anweithredol gan Israel, pob un o’r 11 prif gyfleusterau addysg uwch, a’r 80% o seilwaith sifil a ddinistriwyd gan Israel. Mae lefel y dinistr mewn ardal sydd ond yn gorchuddio 1.7% o Gymru – llai na RhCT – yn gwbl ddinistriol. Gwerthodd Prydain arfau i Israel a rhoi amddiffyniad gwleidyddol iddyn nhw i barhau â’u dinistr – America hyd yn oed yn fwy. Oeddwn ni yn rhan o’r broblem, a rhaid inni fod yn gryf yn ein cefnogaeth i ailadeiladu Gaza.

Mae’r Lan Orllewinol, o dan reolaeth Awdurdod Palestina (nid Hamas) hefyd wedi gweld trais parhaus dros y cyfnod hwn. Mae trais setlwyr wedi rhedeg yn rhemp, gyda setlwyr Israel yn ceisio ehangu aneddiadau anghyfreithlon. Mae cywirdeb tiriogaethol pseudo-wladwriaeth Palestina wedi’i beryglu’n ddwfn – a rhaid ei chywiro. Yn gysylltiedig â hyn yw’r wleidyddiaeth dde eithafol a welsom yn dod i’r amlwg yn Israel – gyda ffigyrau fel Bezalel Smotrich ac Itamar Ben-Gvir yn defnyddio eu dylanwad enfawr dros wleidyddiaeth i suddo trafodaethau heddwch ac ehangu setliadau. I’r rhai ohonoch sy’n dweud fy mod yn methu â defnyddio’r label pell-dde wrth gyfeirio at yr unigolion hyn; Mae Ben-Gvir wedi’i gael yn euog o anogaeth i hiliaeth a chefnogaeth i fudiad terfysgol, ac mae Smotrich yn ymsefydlwr anghyfreithlon ei hun ac ar record am ddweud pethau ofnadwy. Pe bai’r ffigurau hyn yn dal y swyddi gwleidyddol sydd ganddynt mewn unrhyw wladwriaeth arall, byddent ar restrau sancsiynau.

I gyffwrdd â’r hyn a alwais yn faterion ‘macro-wleidyddol’ yn gynharach, gadewch i ni fod yn glir; ni ddylai unrhyw un, boed yn Israel neu’n Balestina, yn Iddewig, yn Fwslim, yn Gristnogol, neu’n ddigyswllt, gael ei difetha gan drais. Nid fy lle i yw pennu unrhyw benderfyniad i’r sefyllfa Israel-Palestina, ac nid mater i’r Gorllewin ychwaith – rhaid i unrhyw benderfyniad sy’n arwain at heddwch ddod i’r amlwg gan y bobl yr effeithir arnynt yn uniongyrchol gan y gwrthdaro degawdau oed hwn. 

Dyna’r hyn y mae’n rhaid i’r cadoediad hwn ddechrau – a lle mae ein rôl yn dod i mewn. Rhaid i’r cadoediad hwn fod yn gatalydd i’r broses heddwch ddechrau o’r newydd o ddifrif. Rhaid i bobl Palestina gael canlyniad cyfiawn, a rhaid i boblogaeth Israel deimlo’n ddiogel – a’r naill yn cenhedlu’r llall. Os bydd setliadau’n parhau, caiff heddwch ei wthio ymhellach i lawr y ffordd i byth. Os bydd trais yn parhau, mae heddwch yn cael ei wthio ymhellach i lawr y ffordd i byth. Rhaid dechrau cymodi, ac mae gennym rôl i sicrhau’r cae chwarae cyfartal sy’n galluogi hyn i ddigwydd. 

Rhaid inni fod yn ofalus, ond rhaid inni fod yn optimistaidd.

Byddwn yn parhau i weithio tuag at ganlyniad cyfiawn i bawb, ac i sicrhau bod ffordd sydd wedi’i phalmantu â chydnabod hawliau dynol yn cael ei dilyn i gasgliad heddychlon i bawb.